Giữa nhịp sống hiện đại, nơi những giá trị truyền thống dần lùi về ký ức, có một người phụ nữ vẫn lặng lẽ ngồi bên khung tre, cặm cụi chắp từng chiếc lá, nắn từng đường kim. Nghệ nhân Tạ Thu Hương không chỉ làm nón, bà còn thắp lửa cho nón Việt – giữ lại hơi thở của làng quê, niềm tự hào dân tộc và gửi gắm hồn Việt vào mỗi chiếc nón giản dị mà thân thương.
Có những ngọn lửa không rực cháy, nhưng bền bỉ soi sáng cả một đời người…
Một buổi sáng mùa thu dịu nhẹ, tôi có dịp ghé làng Chuông – mảnh đất gắn bó với nghề làm nón lá Việt Nam. Trong không gian yên bình, len lỏi qua từng ánh nắng sớm, bên hiên nhà tiếng khâu nón vang lên như nhịp tim của một làng nghề. Bà Tạ Thu Hương – người dân gọi bà với cái tên thân thương “ Nghệ nhân nón lá” – Người đã dành cả đời cho những tàu lá, từng mũi khâu, từng chiếc nón là sự yêu thương và niềm hạnh phúc bà khâu nên.
Nỗi nhớ từ chiếc nón mẹ đội
Bà Hương khẽ kể, tuổi thơ của bà không gắn liền với búp bê nhỏ, hay những trò chơi như các bạn, mà là hình dáng mẹ đi chợ với chiếc giỏ đỏ và chiếc nón lá nghiêng che nắng. Trong đôi mắt trẻ thơ chiếc nón ấy như một sự che chở dịu dàng, hình bóng quê hương luôn hiện hữu.
Ngày con nhỏ, bà nằm trên chiếc võng nhỏ, lặng lẽ ngắm nhìn đôi tay mẹ thoăn thoắt khâu từng mũi kim. Tiếng kim xuyên qua từng chiếc lá, âm thanh khẽ vang, tiếng cước kéo rít nhẹ, hòa cùng tiếng gió nhẹ bên hàng lúa xanh ngát, tiếng gà gáy trưa. Từng âm thanh bình dị ấy như đọng lại theo thời gian.
Tỉ mỉ trong từng mũi khâu
Mỗi ngày, từ sáng sớm đến chiều muộn, bà kiên nhẫn ngồi bên chồng lá, bên khung nón. Công việc tưởng giản đơn nhưng lại đòi hỏi sự kiên nhẫn đến mức phi thường: chọn từng tàu lá, hong nắng, vuốt phẳng, xếp từng lớp, khâu từng vòng chỉ. Chỉ cần sơ sẩy, nón sẽ méo, đường kim sẽ lệch và tác phẩm coi như hỏng.Có người từng hỏi: “Vất vả thế, sao bà không nghỉ ngơi, để con cháu lo?”. Bà chỉ cười hiền: “Nếu tôi bỏ, nón Việt sẽ dần lụi tàn. Tôi giữ không chỉ vì nghề, mà vì tình quê, vì bao thế hệ trước đã gửi gắm.”
Người thắp lửa và truyền lửa
Bà đã miệt mài bên khung nón được 30 năm, từng giọt mồ hôi trước sự cần mẫn chỉ để đổi lấy niềm hạnh phúc, nụ cười rạng rỡ của khách hàng khi cầm chiếc nón lá trên tay. Mỗi buổi cuối tuần, khi lũ trẻ trong xóm được nghỉ học, sinh viên tìm đến, bà lại mở lớp học nhỏ.
Hiện nay Bà đã thành công khi góp phần đưa nón lá Việt Nam ra thế giới thông qua việc cải tiến sản phẩm truyền thống, kết hợp chất liệu mới như lụa, tạo ra các mẫu nón hiện đại, sang trọng và độc đáo, được thị trường trong nước lẫn quốc tế ưa chuộng.
Nét đẹp trường tồn trong từng chiếc nón
Nón lá của Bà Hương mang vẻ đẹp giản dị, mộc mạc như chính con người Việt Nam. Nhưng chính sự mộc mạc đó lại chạm đến trái tim. Mỗi vành nón như một cuộc đời: Có khởi đầu, có kết thúc, có bao công đoạn tỉ mỉ. Và trong từng vòng chỉ ấy, có tình yêu của một người phụ nữ dành trọn đời cho quê hương.
Ngày nay, khi bước ra lễ hội, khi đi trên phố cổ, ta vẫn thấy hình ảnh những chiếc nón lá, sáng bừng dưới nắng. Đó là minh chứng rằng, nhờ những người như bà Hương, nón Việt chưa bao giờ mất đi. Nó vẫn sống, vẫn hiện diện, như một phần máu thịt của đất nước này.
Những giọt mồ hôi hóa thành nụ cười
Nghệ nhân Tạ Thu Hương chưa bao giờ giàu có. Mỗi chiếc nón bà bán ra chỉ vừa đủ để trang trải cuộc sống, lo cho gia đình. Nhưng trong đôi mắt bà, hạnh phúc chưa từng được đo bằng tiền. Hạnh phúc đến từ khoảnh khắc giản dị, khi thấy ánh nhìn rạng rỡ của ai đó, nhất là du khách phương xa, khi nâng niu và đội lên đầu chiếc nón Việt.
Có lần, bà chứng kiến một cô gái nước ngoài cầm chiếc nón, vừa ngắm vừa xuýt xoa. Cô đội lên đầu, cười trong veo như đứa trẻ. Khoảnh khắc ấy, bà thấy mọi vất vả đều tan biến.
Niềm tự hào từ một làng nghề Việt
Mỗi chiếc nón lá bà làm ra không chỉ để đội, mà còn để lưu giữ ký ức. Ký ức về những buổi chợ quê, về mái đình làng, về những mùa gặt vàng ươm dưới nắng. Với bà, nón lá là lời nhắc nhở: “Văn hóa không bao giờ mất đi nếu chúng ta biết trân trọng và gìn giữ.”.
Nghệ nhân Tạ Thu Hương – Ngọn lửa bền bỉ của hồn Việt
Ngồi nghe bà Hương kể chuyện, tôi thấy trong ánh mắt bà là niềm tự hào khó giấu. Bà nói: “Chiếc nón lá cũng có linh hồn. Nếu mình biết trân trọng, nó sẽ sống thêm một đời nữa.” Câu nói ấy như một triết lý giản dị mà sâu sắc.
Nếu một ngày bạn đến làng Chuông hay những làng nghề cổ, hãy thử một lần ngồi bên nghệ nhân Tạ Thu Hương, lắng nghe bà kể chuyện về lá, về nghề, và thử chạm tay vào chiếc nón do chính bà làm ra.
