Giữa làng Đông Hồ ven sông Đuống, nơi tiếng chày giã dó hòa cùng mùi màu tự nhiên của vỏ sò, lá chàm, có một người nghệ nhân vẫn ngày ngày miệt mài với khuôn gỗ, nét chạm, và giấc mơ lớn lao – đưa tranh dân gian Việt Nam vượt khỏi lũy tre làng, chạm đến bạn bè năm châu. Nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm – người con của đất Bắc Ninh, đã dành trọn cuộc đời mình để giữ hồn tranh Đông Hồ, nhưng không dừng lại ở gìn giữ – ông chọn hồi sinh và lan tỏa.
Có những người âm thầm níu giữ hồn quê trong từng sợi, từng nét.
Một buổi sáng se lạnh ở Bắc Ninh, tôi tìm về làng tranh Đông Hồ – nơi từng tờ giấy dó, từng thớ gỗ khắc dường như vẫn còn vang vọng nhịp thở của cha ông. Con đường nhỏ rợp bóng tre, gió sông Đuống mang theo mùi hương mộc mạc của màu tự nhiên, khiến lòng tôi bỗng lặng đi.
Giữa âm thanh chày giã dó đều đặn, tôi thấy một người đàn ông gầy gò đang cặm cụi bên bàn in. Đôi tay ông lấm màu, đôi mắt lại sáng rực như ngọn lửa. Đó là nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm – người đã dành hơn nửa đời mình để giữ hồn tranh Đông Hồ, thứ di sản từng là niềm tự hào của dân gian Việt.
Giữ lửa giữa thời đại đổi thay
Từ làng nghề ven sông đến di sản văn hóa
Tranh Đông Hồ – đã tồn tại hơn nửa thế kỷ. Nơi đây qua bao mùa gió lộng, tiếng chày giã dó và mùi màu tự nhiên vẫn hòa nhịp sống của người dân quê Bắc. Ngày Tết xưa, người ta về chợ tranh Đông Hồ không chỉ để mua vài bức tranh treo Tết, mà là để rước về may mắn, bình an và nụ cười hiền hậu của năm mới. Giữa guồng quay kinh tế hiện đại, dòng tranh ấy từng chênh vênh trước nguy cơ mai một. Nhưng giữa dòng chảy lặng lẽ đó, nghệ nhân Nguyễn Văn Công vẫn kiên định – ngồi bên bàn in cũ, chậm rãi phết màu, in nét – như một người “giữ hồn” cho cả làng nghề.
Người nghệ nhân dám mơ và dám làm
Giữ nghề đã khó, nhưng làm cho nghề sống lại còn khó hơn. Nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm không chọn lối hoài niệm, mà chọn đưa di sản bước ra thế giới. Ông hiểu rằng, muốn người trẻ yêu tranh, phải khiến họ thấy được sự hiện đại trong truyền thống. Ông cùng con cháu và các nghệ nhân trẻ thử nghiệm những ý tưởng táo bạo: đưa họa tiết Đông Hồ vào áo dài, túi vải, bao lì xì, postcard, hay thậm chí lên cả bìa sách, sản phẩm lưu niệm.
Năm 2023, ngoài Pháp, tranh Đông Hồ cùng nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm đã có dịp chu du đến Nam Phi, Nhật Bản trong các hoạt động của Ngày Việt Nam ở nước ngoài. Trên hành trình đó, ông Nguyễn Văn Công không chỉ là người giữ nghề, mà còn là người “thổi hồn” – biến tranh Đông Hồ thành đại sứ văn hóa, mang câu chuyện Việt đi xa hơn, vững chãi hơn, và tự hào hơn bao giờ hết.
Khát vọng đưa tranh Đông Hồ vươn ra thế giới
Hành trình của niềm tự hào Việt
Với nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm , “đưa tranh Đông Hồ ra thế giới” chưa bao giờ chỉ là một giấc mơ kinh doanh – mà là hành trình gìn giữ bản sắc Việt giữa nhịp toàn cầu hóa. Trong các triển lãm văn hóa quốc tế, ông Công thường xuất hiện với dáng vẻ khiêm nhường, bên cạnh những khuôn gỗ cổ và bàn in nhuốm màu thời gian. Ông không chỉ trình diễn kỹ thuật in tay truyền thống, mà còn kể câu chuyện về màu vàng hoa hòe, đỏ gạch non, đen than tre – những sắc màu đến từ thiên nhiên, từ đất, từ hồn người Việt.
Khi di sản gặp thời đại số
Không dừng lại ở khung gỗ và giấy dó, ông Nguyễn Đăng Tâm cùng con cháu đang viết tiếp câu chuyện của Đông Hồ trên nền tảng mới: nền tảng số. Họ thử nghiệm số hóa từng bức tranh, tạo ra phiên bản tranh Đông Hồ NFT, mở các workshop trải nghiệm in tranh thủ công cho du khách nước ngoài, và đưa nghệ thuật dân gian đến gần hơn với thế hệ trẻ qua mạng xã hội, triển lãm trực tuyến.
Người giữ hồn – người truyền lửa
Truyền nghề cho thế hệ mai sau
Dù đã ngoài 70, ông Nguyễn Đăng Tâm vẫn miệt mài dạy nghề cho lớp trẻ. Mỗi buổi sáng, căn nhà nhỏ lại vang tiếng đục, tiếng cười của học viên. Với ông, việc truyền nghề không chỉ là dạy kỹ thuật, mà còn dạy cách sống: kiên nhẫn, tỉ mỉ, và biết trân trọng từng hạt màu, từng tờ giấy.
Dư âm của sắc màu Việt
Chiều muộn, nắng vàng trải dài trên bờ đê sông Đuống. Tôi nhìn ông Nguyễn Đăng Tâm đang ngồi bên bàn gỗ, đôi tay in từng bức tranh, chậm rãi, nhẹ nhàng – như thể đang trò chuyện với thời gian.
Trong ánh sáng hoàng hôn, những sắc màu đỏ, vàng, xanh, tím hòa vào nhau, tạo nên một bức tranh không chỉ của Đông Hồ, mà của cả tâm hồn Việt Nam – hiền lành, sâu lắng, nhưng cũng kiên cường và đầy khát vọng.
Nếu có dịp đến Bắc Ninh, hãy một lần ghé làng tranh Đông Hồ, ngồi bên nghệ nhân Nguyễn Văn Công, nghe ông kể về hành trình của màu sắc, và cảm nhận nhịp đập của một di sản đang sống – bình dị mà rực rỡ, như chính tinh thần Việt.
