Tôi vẫn nhớ lần đầu ngồi giữa sân khấu nhỏ bên bờ sông Hàn, tiếng trống hát bội vang lên – dồn dập mà trầm hùng. Giữa phố trẻ rực sáng, âm thanh ấy khiến tôi như chạm vào một phần ký ức xa xưa của Đà Nẵng. Ở đó, quá khứ không nằm yên trong sách vở, mà vẫn sống – bằng giọng hát, bằng ánh mắt nghệ sĩ, bằng nhịp trống ngân vang giữa đời thường.
Khi tiếng trống bội ngân giữa phố thị
Có những buổi chiều trên bờ sông Hàn, tiếng trống “tùng – chát” vang vọng khiến người ta khựng lại. Âm thanh ấy như cánh cửa mở ra miền ký ức – nơi hát bội Đà Nẵng từng là linh hồn của lễ hội, đình làng, và những đêm rằm cổ tích.
Không rực rỡ đèn màu như sân khấu hiện đại, hát bội mang vẻ uy nghi, cổ kính. Ở đó, mỗi ánh mắt, mỗi nhịp trống, mỗi động tác đều chứa đựng hàng trăm năm tinh hoa văn hóa – như lời nhắn nhủ rằng, trong sự ồn ào của phố trẻ, quá khứ vẫn đang thì thầm sống.
Cội nguồn và hành trình lan tỏa
Hát bội – hay tuồng cổ – xuất hiện từ thế kỷ XIII, phát triển mạnh mẽ dưới triều Nguyễn. Từ kinh đô Huế, nghệ thuật này lan tỏa đến vùng Đà Nẵng – Quảng Nam, nơi hội tụ văn hóa cung đình và dân gian. Đầu thế kỷ XX, những gánh hát bội từng rong ruổi khắp chợ Hàn, chợ Cồn, đình làng ven sông Hàn. Dưới ánh đèn dầu, người xem lặng đi khi tiếng trống và giọng hát hòa vào đêm – vừa bi tráng, vừa gần gũi như nhịp sống của cư dân miền Trung.
Nghệ thuật của biểu tượng
Điểm đặc biệt của hát bội Đà Nẵng là ngôn ngữ ước lệ.Mỗi màu sắc, mỗi nét vẽ trên khuôn mặt đều có ý nghĩa riêng: đỏ là trung nghĩa, trắng là gian tà, xanh là dũng tướng. Không cần sân khấu rộng hay đạo cụ thật, chỉ bằng vài động tác tượng trưng, nghệ sĩ có thể khiến người xem hình dung cả chiến trường hay cung điện.
Nghệ thuật của hình – thanh – sắc
Trang phục và hóa trang
Trang phục hát bội rực rỡ, cầu kỳ, được thêu tay tỉ mỉ bằng chỉ vàng và gấm lụa. Từ chiếc mão có chạm rồng phượng đến áo giáp đính ngọc, mỗi chi tiết đều biểu hiện phẩm hạnh và địa vị của nhân vật. Hóa trang đậm nét ước lệ – không nhằm tái hiện khuôn mặt thật mà thể hiện tính cách, tâm lý. Bởi thế, chỉ cần nhìn mặt nạ, khán giả đã hiểu vai diễn trung hay nịnh, chính hay tà.
Tiếng trống – linh hồn của buổi diễn
Trong hát bội, trống không chỉ là nhạc cụ mà là nhịp tim của sân khấu. Tiếng trống vang dồn dập trong cảnh chiến trận, chậm rãi trong cảnh bi thương, mạnh mẽ khi kết thúc – như dẫn dắt cảm xúc người xem qua từng hồi kịch. Nói đến hát bội mà không nhắc đến tiếng trống, chẳng khác nào kể chuyện mà quên mất linh hồn.
Sức mạnh của diễn xuất ước lệ
Người nghệ sĩ hát bội không diễn bằng hành động thật, mà bằng biểu tượng. Một bước chân, một cái vung tay, một ánh nhìn… tất cả đều có quy tắc, nhịp điệu. Khán giả xem hát bội không chỉ “thấy” mà còn “cảm” – cảm được tinh thần, đạo lý, và cái đẹp nằm sau lớp hóa trang rực rỡ ấy.
Người giữ lửa và hành trình hồi sinh
Những bàn tay không chịu quên
Ở Đà Nẵng, Nhà hát tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh vẫn là nơi tiếng trống hát bội còn vang. Những nghệ sĩ kỳ cựu như NSƯT Thanh Tú, NSND Đỗ Quang, hay NSƯT Ngọc Hòa vẫn kiên trì với nghề, luyện tập mỗi ngày, dù khán giả không còn đông như trước. “Chúng tôi diễn vì không thể để tiếng trống ấy tắt đi,” một nghệ sĩ nói. Và thật vậy, trong ánh đèn sân khấu nhỏ, từng tiếng trống vang như lời thề giữ nghề của họ.
Di sản trong tay người trẻ
Giới trẻ Đà Nẵng hôm nay đang thổi luồng sinh khí mới vào hát bội: từ workshop hóa trang, trình diễn di sản, đến clip TikTok, Reels giới thiệu văn hóa cổ truyền. Một số nhà thiết kế còn đưa mặt nạ hát bội vào thời trang, tranh vẽ và sân khấu đương đại. Họ không chỉ làm sống lại hình ảnh cũ, mà đang tái sinh di sản bằng cách kể mới, bằng góc nhìn hiện đại.
Di sản sống giữa đời thường
Hát bội Đà Nẵng hôm nay không còn bó hẹp trong đình làng. Nó bước ra bảo tàng, trường học, khu du lịch – nơi du khách được hóa thân thành nghệ sĩ, được học cách đánh trống, vẽ mặt, múa bộ. Cũng chính từ đó, nhiều người trẻ bắt đầu hiểu rằng di sản không hề xa xôi – nó hiện diện trong nhịp sống, trong hơi thở, trong niềm tự hào của mỗi người Việt.
Giữa ánh đèn phố trẻ, khi tiếng trống “tùng – chát” vang lên, ta như nghe thấy hồn xưa trỗi dậy. Hát bội không chỉ là nghệ thuật biểu diễn, mà là thanh âm của quá khứ vẫn ngân mãi trong hiện tại – minh chứng rằng: truyền thống chỉ thật sự sống khi có người lắng nghe.
