Có những mùa trong năm không được đánh dấu bằng lịch, mà bằng sắc hoa và vị cá. Ở miền Tây Nam Bộ, mùa nước nổi chính là mùa như thế. Khi con nước từ Biển Hồ tràn về, mang theo phù sa, cá tôm, và trên những cánh đồng, bông điên điển bừng nở vàng ươm – đó cũng là lúc người dân biết rằng cá linh đã về. Hai “người bạn” – cá linh và bông điên điển – như hai nốt nhạc chủ đạo trong bản giao hưởng của miền sông nước, vừa dân dã, vừa thi vị, vừa đậm tình quê.
Khi đất trời ngân lên bản nhạc của nước
Mùa nước nổi – nhịp thở của miền Tây
Từ khoảng tháng 8 đến tháng 11 dương lịch, dòng Mekong mênh mang nước đổ về, phủ đầy đồng ruộng An Giang, Đồng Tháp, Long An… Nước dâng đến đâu, phù sa bồi đắp đến đó, mang lại sức sống mới cho ruộng đồng và những sinh vật thủy sinh. Người miền Tây gọi đây là “mùa làm ăn” – mùa mà thiên nhiên ban tặng cá linh non béo mẩy, cùng những giàn điên điển nở vàng khắp bờ kênh, bãi bồi.
Cá linh – món quà từ con nước
Cá linh là loài cá nhỏ, thân mềm, đầu tròn, sinh sản ở Biển Hồ (Campuchia) rồi theo dòng nước đổ về Việt Nam mỗi khi mùa lũ bắt đầu. Cá linh non chỉ nhỏ bằng ngón tay út, xương mềm, thịt ngọt thanh. Người miền Tây nói vui: “Thấy cá linh là biết nước đã nổi”. Những mẻ lưới đầu mùa thường được xem như “mở hàng” cho cả mùa lũ, không chỉ mang lại thu nhập mà còn là niềm vui, là tín hiệu cho mùa no đủ đang tới.
Bông điên điển – sắc vàng của mùa thương nhớ
Hoa của nước, của phù sa
Bông điên điển (tên khoa học Sesbania sesban) là loài cây mọc tự nhiên dọc bờ sông, đê ruộng, chỉ nở rộ khi nước dâng cao. Mỗi bông nhỏ như chiếc chuông vàng, nhẹ nhàng đung đưa theo gió. Mùa điên điển nở, người ta ra đồng hái hoa về ăn – một thứ “rau” chỉ có trong vài tháng ngắn ngủi. Khi hoa vừa chớm nụ là lúc ngon nhất: giòn, bùi, thoang thoảng vị phù sa và hương đồng nội.
Sắc vàng trên bàn ăn miền Tây
Nếu cá linh là “món chính” của mùa nước nổi thì bông điên điển chính là “gia vị của đồng quê”. Người miền Tây tinh tế kết hợp hai món ấy thành hàng chục món ăn dân dã mà lạ miệng: lẩu cá linh bông điên điển, cá linh kho mía, cá linh chiên giòn chấm mắm me, hoặc bông điên điển xào tép, làm dưa chua, nấu canh chua cá linh…Không chỉ ngon, những món ăn ấy còn lưu giữ trong mỗi người dân miền Tây hương vị của ký ức – ký ức về những ngày ghe xuồng đầy ắp cá, tiếng cười vang trên sông và những bữa cơm quây quần bên nhau.
Khi ẩm thực kể chuyện văn hóa
Sự hòa hợp giữa con người và tự nhiên
Cá linh và bông điên điển không chỉ là thức ăn – mà còn là biểu tượng của sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên. Người dân nơi đây không xem nước lũ là tai họa, mà là ân huệ. Khi nước về, ruộng đồng nghỉ ngơi, ngư dân ra sông đánh bắt, phụ nữ hái bông, trẻ nhỏ theo mẹ đi chợ nổi bán từng rổ hoa vàng. Cả vùng như sống trong nhịp điệu riêng – nhịp điệu của nước, của sông, của tình người.
Nếp sống trên sông – văn hóa đặc trưng miền Tây
Mùa nước nổi cũng là mùa chợ nổi tấp nập nhất. Những ghe hàng chở đầy cá linh, bông điên điển, ớt, me, khóm… tạo nên một bức tranh sinh động của “văn hóa sông nước”. Giữa tiếng máy ghe, tiếng rao, tiếng nói cười rộn rã, người ta cảm nhận rõ ràng niềm vui mùa nước – thứ niềm vui dung dị nhưng thấm đẫm tình quê.
Mỗi món ăn, mỗi bông hoa như gói trọn cả hồn Nam Bộ: chân chất, phóng khoáng, yêu đời và biết ơn thiên nhiên.
Từ mâm cơm quê đến biểu tượng du lịch văn hóa
Khi đặc sản thành thương hiệu
Ngày nay, nhiều địa phương như An Giang, Đồng Tháp đã biết khai thác mùa nước nổi như một sản phẩm du lịch độc đáo. Du khách có thể chèo xuồng hái bông điên điển, xem đánh bắt cá linh, hay thưởng thức bữa cơm đồng quê ngay trên sông. Các lễ hội “Mùa nước nổi” được tổ chức thường niên, không chỉ tôn vinh sản vật mà còn nhắc nhớ về triết lý sống hòa cùng thiên nhiên của người Nam Bộ.
Vị quê còn mãi trong ký ức
Dẫu giờ đây nhiều vùng đã thay đổi dòng chảy, nhiều nơi không còn “ngập trắng đồng” như xưa, nhưng hình ảnh bông điên điển vàng bên dòng nước bạc, hay tiếng rổ cá linh tươi roi rói vẫn mãi là biểu tượng của quê hương. Với những người con xa xứ, chỉ cần nghe mùi lẩu cá linh bông điên điển bốc khói là như thấy cả tuổi thơ ùa về – nơi dòng sông chảy trôi cùng ký ức.
Khi thiên nhiên và con người hòa cùng nhịp thở
Cá linh – bông điên điển không chỉ là món ăn, mà là câu chuyện của mùa, của đất, của người. Đó là khúc hát giao mùa của miền Tây Nam Bộ, nơi con nước ôm ấp phù sa, nơi bông hoa nhỏ bé vươn mình khoe sắc giữa mênh mông sông nước, và nơi con người biết sống chan hòa, biết yêu từng nhịp nước lên xuống như hơi thở của chính mình. Và cứ thế, mỗi năm, khi bông điên điển lại vàng rực bờ sông, người ta lại biết rằng – mùa yêu thương đã về cùng cá linh.
