Dòng tranh kể chuyện từ làng quê Kinh Bắc
Nằm bên bờ sông Đuống, làng Đông Hồ (xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh) từ lâu được xem là cái nôi của dòng tranh dân gian nổi tiếng bậc nhất Việt Nam.
Mỗi dịp Tết đến, khắp làng lại rộn ràng tiếng khắc ván, mùi giấy điệp, sắc màu thiên nhiên phơi dưới nắng. Người dân tin rằng, treo một bức tranh Đông Hồ trong nhà là mang may mắn, bình an và niềm vui vào năm mới.
Tranh Đông Hồ ra đời cách đây hơn 500 năm, gắn bó với đời sống nông thôn như một phần ký ức. Những đề tài của tranh – “Đám cưới chuột”, “Lợn đàn”, “Em bé ôm vịt”, “Hứng dừa”, “Thầy đồ cóc”… – đều lấy từ chính cuộc sống thường nhật, phản ánh tâm hồn người Việt: hóm hỉnh, nhân hậu và sâu sắc.
Nghệ thuật dân gian trong từng đường nét và sắc màu
Màu của đất – hồn của làng
Điều làm nên sự khác biệt của tranh Đông Hồ chính là chất liệu hoàn toàn tự nhiên. Giấy được làm từ vỏ dó, quét lên lớp điệp óng ánh khiến bức tranh có ánh bạc nhẹ nhàng. Màu sắc không phải từ sơn công nghiệp, mà được tạo nên từ thiên nhiên: Màu đen từ than lá tre, màu đỏ từ sỏi son, màu vàng từ hoa hòe, màu xanh từ lá chàm và màu trắng từ vỏ sò nghiền nhỏ.
Nhờ thế, mỗi bức tranh là sự hòa quyện giữa đất, nước, nắng và bàn tay con người – vừa mộc mạc, vừa bền bỉ theo thời gian.
Khi nét khắc trở thành tiếng nói của tâm hồn
Người nghệ nhân Đông Hồ không vẽ, mà khắc. Họ khắc từng mảng màu riêng lên ván gỗ, in lần lượt từng lớp một, để mỗi màu nằm đúng vị trí của nó. Công việc tưởng chừng giản đơn ấy lại đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối, bởi chỉ cần lệch nửa ly, cả bức tranh sẽ hỏng.
Những nét khắc thô mộc, tưởng vụng về, lại chứa đựng sự tinh tế đến khó tin. Mỗi đường in là một hơi thở của đời sống, một góc nhìn hóm hỉnh của người dân quê về xã hội – nơi cái đẹp gắn liền với cái thiện, và nghệ thuật sinh ra từ tình yêu cuộc sống.
Từ bức tranh dân gian đến giá trị văn hóa Việt
Câu chuyện đời trong từng bức tranh
Tranh Đông Hồ không phải để trưng bày trong viện bảo tàng, mà để treo trong nhà, để nhìn và cười. “Đám cưới chuột” chẳng hạn – không chỉ là chuyện vui của loài vật, mà là một lời châm biếm thâm thúy về lễ nghi và quyền lực trong xã hội xưa. “Lợn đàn” hay “Gà mẹ con” lại là biểu tượng của sung túc, đoàn viên. Còn “Thầy đồ cóc” nhắc nhở người đời về đức học và sự khiêm nhường.
Mỗi bức tranh là một câu chuyện nhỏ, chứa đựng triết lý nhân sinh sâu xa: sống hiền lành, chăm chỉ, yêu thương gia đình, và giữ lấy niềm vui giản dị giữa cuộc đời.
Khi nghệ thuật dân gian bước ra thế giới
Năm 2013, nghề làm tranh Đông Hồ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đánh dấu bước quan trọng trong hành trình bảo tồn. Ngày nay, nhiều nghệ nhân trẻ như Nguyễn Đăng Chế, Nguyễn Hữu Sam, Nguyễn Đăng Thường… đang nỗ lực hồi sinh dòng tranh này qua việc kết hợp sáng tạo hiện đại: in trên áo, túi vải, lịch Tết, hay ứng dụng số hóa.
Tranh Đông Hồ vì thế không còn chỉ là ký ức, mà trở thành biểu tượng văn hóa – đại diện cho sự sáng tạo và tâm hồn Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế.
Hơi thở xưa giữa nhịp sống hôm nay
Giữa guồng quay hiện đại, tranh Đông Hồ vẫn tồn tại như một lời nhắc: nghệ thuật thật sự bắt đầu từ đời sống. Người nghệ nhân không chỉ “làm tranh”, mà “kể chuyện” – chuyện của đồng quê, của con người, của niềm tin và hạnh phúc bình dị.
Những bức tranh ấy – dù chỉ vài màu, vài nét – vẫn khiến người xem mỉm cười, bởi họ thấy chính mình trong đó: một người mẹ tảo tần, một em bé hồn nhiên, hay con lợn, con gà của mùa no đủ. Tranh Đông Hồ, vì thế, không chỉ là nghệ thuật – mà là ký ức tập thể, là “tấm gương” phản chiếu tâm hồn Việt qua hàng thế kỷ.
“Tranh Đông Hồ không chỉ là bức họa, mà là lời ca của đất.” Nếu có dịp về Bắc Ninh, hãy ghé làng Đông Hồ, nghe tiếng dao khắc gỗ lách cách, ngắm những ván in nhuộm sắc đất trời, và cảm nhận cách người Việt xưa gửi cả triết lý sống vào từng bức tranh nhỏ.
Giữa thời đại của công nghệ và hình ảnh ảo, có lẽ chính những bức tranh mộc mạc ấy lại khiến ta hiểu hơn giá trị của sự chân thật, của lao động và tình yêu đời thường.
