Có những ngọn lửa không chỉ để nung đất, mà còn để giữ hồn cho một vùng quê. Ở Đông Triều (Quảng Ninh), nghề gốm đã tồn tại qua hàng trăm năm, lặng lẽ như ngọn lửa bền bỉ cháy trong từng bàn tay thợ. Mỗi thớ đất, mỗi nét chạm đều mang trong mình ký ức của thời gian – nơi con người và đất hòa làm một để tạo nên những tác phẩm kể chuyện nghìn năm. Gốm Đông Triều – không chỉ là nghề, mà là hơi thở của đất và trái tim của người thợ Việt.
Mỗi tia lửa trong lò gốm kể lại câu chuyện hàng trăm năm của nghề
Có lần, tôi đứng giữa làng gốm Đông Triều trong một buổi chiều đầy gió. Mùi đất ẩm, mùi khói lò quyện vào nhau – nồng nàn mà thân thuộc đến lạ. Những người thợ vẫn miệt mài bên bàn xoay, đôi tay họ dính đầy đất nhưng ánh mắt lại sáng rực.
Giữa nhịp sống hiện đại, nơi bao nghề đã phai dấu, ở đây vẫn còn một ngọn lửa – cháy bền bỉ như chính lòng người làm nghề. Và có lẽ, chính vì thế mà mỗi sản phẩm gốm nơi này đều mang hơi thở của quê hương, vừa mộc mạc, vừa kiêu hãnh, như một câu chuyện dài mà đất và người cùng viết nên suốt nghìn năm qua.
Câu chuyện của những bàn tay bền bỉ
Theo những cụ cao niên trong làng, nghề gốm Đông Triều đã có từ thế kỷ XIV – XV, gắn liền với thời nhà Trần. Nơi đây vốn là vùng đất có nguồn đất sét dồi dào, mềm mịn, rất thích hợp để làm gốm. Ban đầu, người dân chỉ tạo ra những vật dụng sinh hoạt như chum, vại, bát, đĩa. Nhưng qua năm tháng, dưới bàn tay tài hoa, những sản phẩm ấy dần trở thành tác phẩm nghệ thuật.
Mỗi mẻ đất được mang về phải qua bao công đoạn tỉ mỉ – nhào, lọc, phơi rồi mới đặt lên bàn xoay. Dưới bàn tay người thợ, khối đất vô tri dần mềm lại, ngoan ngoãn theo từng nhịp xoay mà hóa thành hình dáng một chiếc bình, một chiếc chum, hay tượng Phật mang dáng dấp Đông Triều xưa.
Ngọn lửa không bao giờ tắt
Nếu đất là thân thể, thì lửa chính là linh hồn của gốm. Lửa nung không chỉ tạo ra hình, mà còn thử thách tay nghề, sự nhẫn nại và cả trái tim người làm nghề. Có khi chỉ sai một chút nhiệt, sản phẩm sẽ rạn, vỡ hoặc mất màu. Vì thế, người thợ gốm Đông Triều luôn nói: “Làm gốm cũng như làm người – cần giữ được độ lửa vừa đủ để chín, mà không cháy.”
Nhìn lò nung rực sáng trong đêm, ta thấy không chỉ là ngọn lửa vật chất, mà là ngọn lửa của lòng yêu nghề. Nó cháy từ đời này sang đời khác, từ cha truyền sang con, từ những năm tháng nghèo khó đến hôm nay – khi gốm Đông Triều được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Người giữ nghề – Người kể chuyện bằng đất
Giữa hiện đại, vẫn còn những người không rời lò đất
Trong thời buổi công nghiệp hóa, khi nhiều nghề truyền thống bị mai một, Đông Triều vẫn giữ được “ngọn lửa” riêng. Những người thợ nơi đây không chỉ làm ra sản phẩm để bán, mà để tiếp nối. Họ nói, nghề này không nuôi được giàu sang, nhưng nuôi được tình yêu với đất.
Ông Đặng Đức Thạch, phường Mạo Khê thị xã Đông Triều tỉnh Quảng Ninh cho biết: Làm nghề gốm, cái quan trọng nhất để thành công là phải có tâm với nghề. Mỗi sản phẩm làm ra đều như đứa con tinh thần của mình, do vậy phải truyền được tình cảm, phải nâng niu thì mới cho ra được những sản phẩm tốt nhất, chất lượng nhất…
Từ lời nói giản dị ấy, ta hiểu rằng: giữ nghề không phải là sự lựa chọn dễ dàng, mà là một hành trình can đảm, giữa đời sống nhiều ngã rẽ.
Khi bàn tay trẻ chạm vào di sản
Điều đáng quý là, lớp trẻ Đông Triều hôm nay không quay lưng với nghề cha ông. Họ học cách pha men mới, tạo mẫu hiện đại hơn, đưa gốm lên sàn thương mại điện tử, xuất khẩu ra nước ngoài. Nhưng trong từng sản phẩm ấy, vẫn giữ nguyên linh hồn của đất Việt.
Gốm Đông Triều giờ đây không chỉ là chum, vại hay bình gốm truyền thống, mà còn là đồ trang trí nội thất, quà tặng, vật phẩm phong thủy… Mỗi sản phẩm vừa mang dáng dấp cổ xưa, vừa phảng phất hơi thở thời đại. Đó chính là cách mà di sản sống – bằng đổi mới, chứ không bằng sao chép.
Ngọn lửa đất và ký ức ngàn năm
Màu men của ký ức
Người Đông Triều có câu: “Màu men xanh ngọc là màu của ký ức.” Thật vậy, sắc men đặc trưng của gốm nơi đây – xanh ngọc bích – dường như lưu giữ ánh trời, màu núi, hơi nước của đất vùng Đông Bắc. Nhìn một chiếc bình men ngọc, người ta như thấy cả trời mây Hạ Long phản chiếu.
Mỗi sản phẩm, dù nhỏ bé, đều mang dấu ấn của thời gian: Lớp men không đều, vết rạn tự nhiên, chút bồng bềnh của ngọn lửa – tất cả hòa lại thành nét đẹp không hoàn hảo mà thật đến lạ. Đó chính là điều khiến gốm Đông Triều không giống bất cứ nơi nào khác.
Đất – Lửa – Người – Mối duyên chưa bao giờ dứt
Có lẽ, chỉ khi đứng trước những lò nung đang đỏ lửa, ta mới hiểu hết vì sao người thợ gốm lại gắn bó đến vậy. Mỗi viên đất sét, qua bàn tay họ, trở thành chứng nhân của thời gian. Mỗi mẻ gốm ra lò, là kết tinh của đất mẹ, mồ hôi và khát vọng – giản dị mà thiêng liêng.
Ở Đông Triều, gốm không chỉ là sản phẩm, mà là ký ức. Người đi xa nhớ mùi đất, nhớ tiếng thoi quay, nhớ ánh lửa hồng của quê. Và người ở lại – vẫn tiếp tục kể câu chuyện nghìn năm ấy, bằng chính đôi bàn tay mình.
Khi ngọn lửa đất vẫn còn cháy
Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, làng nghề gốm Đông Triều vẫn sáng lên mỗi chiều, khi lò bắt đầu đỏ lửa. Người trẻ và người già cùng làm việc bên nhau – một bên giữ lửa cũ, một bên thắp lửa mới. Họ không chỉ làm ra gốm – họ làm ra niềm tự hào Việt, thứ đã, đang và sẽ còn mãi.
