Không chỉ là một thức uống lên men truyền thống, rượu cần là “ngôn ngữ văn hóa” của người Tây Nguyên và nhiều cộng đồng miền núi Việt Nam. Mỗi chum rượu là một câu chuyện về đất – rừng – con người, là sợi dây gắn kết cộng đồng qua những mùa lễ hội rộn tiếng cồng chiêng. Khi uống rượu cần, ta không chỉ nếm vị men lá, mà còn nếm cả tình người đại ngàn
Nguồn gốc và tinh thần của người đại ngàn
Hơi thở của núi rừng trong từng giọt men
Rượu cần được ủ từ gạo nếp hoặc sắn của nương rẫy, kết hợp với men lá rừng – những loài thảo mộc được hái và trộn theo bí quyết gia truyền. Chum rượu đất nung chôn dưới sàn nhà, để thời gian và hơi đất hoàn thiện hương vị. Tất cả nguyên liệu đều từ rừng, từ đất. Vì vậy, rượu cần chính là vị của thiên nhiên, được người dân lưu giữ qua bao thế hệ.
Nơi lưu giữ ký ức của cộng đồng bản địa
Không có ghi chép chính xác rượu cần xuất hiện từ bao giờ, chỉ biết rằng nó đi cùng lịch sử sinh tồn của các tộc người: Ê Đê, Mạ, Chu Ru, M’nông ở Tây Nguyên; Mường, Thái, Dao ở miền núi phía Bắc… Mỗi vụ mùa bội thu, mỗi dịp lễ hội, tiếng cười quanh chum rượu lại vang lên – như lời nhắc: đoàn kết là sức mạnh của đại ngàn.
Hương vị không chỉ nằm trên đầu lưỡi
Rượu cần có vị thanh, ngọt dịu và ấm nồng. Không uống bằng chén, mà hút qua những ống cần làm từ trúc hoặc nứa. Chính cách thưởng thức này giúp rượu lan chậm hơn, khiến hơi men ngấm vào câu chuyện, gắn con người với nhau. Người Tây Nguyên quan niệm: uống rượu cần là uống bằng cả trái tim – vì khi mọi người cùng chụm lại quanh chum rượu, ranh giới xa lạ lập tức biến mất.
Nghi lễ – Linh hồn của văn hóa rượu cần
Thức uống của lễ hội và tín ngưỡng
Rượu cần có mặt trong các nghi lễ quan trọng: lễ mừng lúa mới, lễ bỏ mả, lễ cưới, lễ hội cồng chiêng… Trước khi uống, người chủ lễ phải cúng thần linh, xin phép tổ tiên. Bởi men rượu là món quà của núi rừng, cần được trân trọng và biết ơn. Trong tiếng chiêng, điệu xoang, hơi men đưa con người đến trạng thái hứng khởi – như thể con người hòa làm một với trời đất.
Biểu tượng của sự sẻ chia và hiếu khách
Rượu cần không uống một mình. Chỉ khi có bạn, có cộng đồng thì chum rượu mới thực sự “thức giấc”. Ai ghé nhà, chỉ cần chủ nhà đặt trước mặt một chum rượu cần là đủ hiểu: khách quý đã đến. Người ta truyền cần thay lời nói, truyền men thay lời chào – đó là phong tục đẹp của người đại ngàn, nơi sự tử tế được thể hiện bằng hành động hơn là ngôn từ.
Di sản sống – từ buôn làng đến bản đồ văn hóa Việt
Ngày nay, rượu cần không chỉ là thức uống của đồng bào bản địa, mà đã trở thành biểu tượng du lịch văn hóa. Các lễ hội du lịch ở Lâm Đồng, Đắk Lắk, Gia Lai hay Hòa Bình đều có nếp uống rượu cần dành cho du khách. Trên bản đồ văn hóa ẩm thực Việt Nam, rượu cần đại diện cho tinh thần đoàn kết – hiếu khách – gắn bó với thiên nhiên.
Dẫu đời sống hiện đại có nhiều thay đổi, nhiều gia đình vẫn giữ chum rượu cần cho ngày đặc biệt – để truyền hơi ấm cộng đồng cho thế hệ trẻ. Những nghệ nhân men lá vẫn miệt mài gìn giữ bí quyết cổ xưa, làm nên di sản sống được truyền bằng bàn tay và trái tim.
Rượu cần – Hương vị của con người và văn hóa
Nhấp một ngụm rượu cần, ta không chỉ thấy men cay nơi đầu lưỡi. Ta thấy tình bạn, tình làng, thấy những vòng xoang và tiếng cồng xoay nhịp vào nhau. Ta hiểu rằng văn hóa không nằm trong bảo tàng hay sách vở – mà nằm trong những khoảnh khắc cộng đồng cùng uống, cùng hát, cùng sống. Rượu cần vì thế không đơn thuần là đặc sản, cũng không chỉ là thức uống. Nó là di sản văn hóa ẩm thực – nơi lưu giữ cả linh hồn của đại ngàn Việt Nam.
