Giữa nhịp sống hiện đại rộn ràng, vẫn có nơi tiếng trống chầu, điệu hát văn vang lên như nhịp thở của quá khứ. Tục thờ Mẫu – một tín ngưỡng lâu đời của người Việt – không chỉ là nghi lễ hướng về các đấng nữ thần, mà còn là lời tri ân sâu thẳm với đất trời, nguồn cội, và sức sống bền bỉ của người phụ nữ Việt Nam.
Hành trình về với Tục Thờ Mẫu
Lần đầu tôi bước vào một phủ thờ Mẫu ở Phủ Dầy (Nam Định), cảm giác thật khó tả: hương trầm quyện cùng tiếng trống, lời văn chầu ngân vang như mở ra một thế giới huyền ảo. Tục thờ Mẫu không chỉ là nghi lễ tâm linh, mà còn là dòng chảy văn hóa xuyên suốt bao thế hệ — nơi con người tìm thấy sự che chở, niềm tin và vòng tay bao dung của Mẹ.
Nguồn gốc và ý nghĩa của Tục Thờ Mẫu
Tục thờ Mẫu bắt nguồn từ tín ngưỡng dân gian tôn vinh người Mẹ – đấng sinh thành và bảo hộ vạn vật. Người Việt xưa thờ Mẫu để cầu mùa màng bội thu, sức khỏe, bình an, hạnh phúc; phản ánh triết lý “uống nước nhớ nguồn”, đề cao vai trò người phụ nữ trong xã hội.
Tín ngưỡng này gắn liền với hệ thống Tam Phủ, Tứ Phủ – gồm Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải và Mẫu Địa, tượng trưng cho bốn miền thế giới: trời, rừng núi, sông nước và đất đai. Sự hòa quyện ấy tạo nên lớp văn hóa phong phú, phản ánh tâm thức hài hòa của người Việt giữa thiên nhiên và con người.
Năm 2016, “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại — một niềm tự hào lớn, khẳng định giá trị tinh thần và chiều sâu văn hóa của dân tộc.
Không gian và lễ hội gắn với Tục Thờ Mẫu
Nhắc đến tục thờ Mẫu, không thể không nhắc tới Phủ Dầy (Nam Định) – trung tâm lớn nhất của tín ngưỡng này, gắn liền với Mẫu Liễu Hạnh, một trong “Tứ bất tử” của văn hóa Việt. Mỗi mùa tháng Ba âm lịch, nơi đây rực rỡ cờ hoa, tiếng hát văn ngân vang, dòng người hành hương tràn về tưởng niệm và tri ân Mẹ thiêng.
Còn ở Phủ Tây Hồ (Hà Nội) – bên hồ nước mênh mang, người ta tin rằng đến lễ Mẫu đầu xuân là để cầu bình an, may mắn. Dù ở Nam hay Bắc, những đền phủ như Sòng Sơn (Thanh Hóa), Bắc Lệ (Lạng Sơn), Kiếp Bạc (Hải Dương)… đều góp phần tạo nên bức tranh sinh động về tín ngưỡng thờ Mẫu – vừa đa dạng, vừa gắn bó với đời sống thường nhật.
Nghệ thuật Hầu đồng – Khi tâm linh hóa thành nghệ thuật
Hầu đồng không chỉ là nghi lễ tín ngưỡng, mà là một loại hình nghệ thuật biểu diễn độc đáo. Trong ánh đèn, tiếng nhạc, sắc áo rực rỡ, những giá đồng mở ra như một bức tranh sống động – nơi tín ngưỡng và nghệ thuật hòa làm một. Người xem không chỉ chứng kiến, mà còn cảm nhận được vẻ đẹp của lòng tin và niềm tôn kính.
Giá trị trong đời sống văn hóa Việt
Người dân tìm đến Mẫu không chỉ để cầu khấn, mà còn để gửi gắm nỗi niềm, để thấy lòng nhẹ nhõm và an nhiên. Hình ảnh người phụ nữ Việt – mẹ hiền, chị cả, bà tiên – được tôn vinh, phản ánh truyền thống trọng nữ tính và nhân văn của dân tộc.
Trong nhịp sống hiện đại, tục thờ Mẫu vẫn được duy trì, thậm chí còn lan tỏa mạnh mẽ hơn. Những nghệ nhân hát văn, những thanh đồng là cầu nối gìn giữ di sản, để “ngọn lửa thiêng” ấy mãi sáng giữa đời thường.
Tục Thờ Mẫu – Cầu nối giữa tâm linh và du lịch văn hóa
Ngày nay, tục thờ Mẫu không chỉ hiện diện trong nghi lễ, mà còn trở thành điểm nhấn của du lịch văn hóa Việt Nam. Các lễ hội, buổi hầu đồng được tổ chức trang trọng, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước.
Tại Huế, Hà Nội, Nam Định hay Lạng Sơn, nhiều tour du lịch tâm linh đã đưa du khách đến thăm các đền phủ, lắng nghe tiếng hát văn, chiêm ngưỡng nghi lễ hầu đồng đầy sắc màu. Đó không chỉ là chuyến đi, mà còn là hành trình tìm về cội nguồn tinh thần, nơi người ta thấy rõ hơn niềm tin, lòng nhân ái và bản sắc Việt trường tồn.
Ngồi nghe tiếng hát văn ngân lên trong một buổi hầu đồng, ta mới hiểu: Tục thờ Mẫu không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng. Đó là một thế giới của ký ức, lòng tin và tình người, nơi văn hóa dân gian hóa thành nét đẹp sống động của hôm nay.
