Một sáng sớm ở Huế, đứng bên bờ sông Hương, nắng chiếu qua vành nón lá của một người phụ nữ đang chèo đò. Chính trong khoảnh khắc ấy, tôi thấy những dòng thơ mờ hiện lên – nét chữ mềm mại như giọng nói của người Huế. Chiếc nón bài thơ không chỉ là vật dụng, là một kho báu của ký ức – nơi ánh sáng, bàn tay và tâm hồn người thợ hòa vào nhau, để tạo nên một biểu tượng không lẫn với bất kỳ nơi đâu.
Hành trình ánh sáng soi qua từng lớp lá
Từ vành nón quê đến linh hồn xứ Huế
Ngày xưa, người dân các làng Chuồn, Dạ Lê, Tây Hồ chỉ làm nón để che mưa nắng. Nhưng chẳng biết từ bao giờ, những bàn tay khéo léo ấy lại muốn gửi thêm vào đó chút gì mềm mại – vài vần thơ, vài hình bóng quê hương. Thế là chiếc nón bài thơ ra đời – vừa là nón, vừa là bài thơ được thêu bằng ánh sáng.
Không ai biết ai là người đầu tiên nghĩ ra điều đó. Chỉ biết rằng, ở Huế, cái đẹp không đến từ sự phô trương. Nó đến từ những thứ giản dị, nhẹ nhàng, như tiếng mưa trên mái ngói, hay ánh nắng rọi qua một chiếc nón.
Những ngôi làng vẫn giữ hơi thở của nón thơ
Ở làng Tây Hồ, người ta vẫn còn nghe tiếng dao vót tre, tiếng khung nón cọt kẹt mỗi buổi chiều. Bà cụ Trương Thị Hòa – người làm nón hơn nửa đời – từng nói: “Làm nón không cần sức, chỉ cần… thở đều.” Câu nói tưởng nhẹ như gió, mà nghe như một triết lý sống của người Huế – làm gì cũng phải có nhịp, có hồn, có chậm rãi của trái tim.
Nghệ thuật ẩn mình trong từng chiếc nón
Khi ánh sáng trở thành chất liệu
Làm nón bài thơ là công việc của ánh sáng. Người thợ phải chọn từng tàu lá non, phơi sương để lá mềm, rồi ủi cho phẳng như tờ giấy. Sau đó, giữa hai lớp lá mỏng, họ khéo léo lồng vào đó những bức tranh nhỏ – chùa Thiên Mụ, cầu Trường Tiền, đôi câu lục bát hay một vần thơ cũ. Khi nón còn nằm trên khung, mọi thứ ẩn đi. Chỉ khi đến khi ánh nắng soi qua, thơ mới hiện như một bí mật chỉ dành cho người biết ngắm.
Bàn tay và hơi thở của người nghệ nhân
Mỗi chiếc nón cần qua hàng chục công đoạn, và mất đến ba ngày để hoàn thành. Nhưng người làm nón Huế không đếm công. Họ đếm nhịp gió, nhịp thở, và nhịp kiên nhẫn. Nón không chỉ được khâu bằng kim chỉ – mà còn được khâu bằng tình yêu và ký ức. Vì thế, mỗi khi cầm một chiếc nón bài thơ, bạn không chỉ chạm vào vật dụng, mà chạm vào nhịp thở của bao thế hệ người Huế đã lặng lẽ gìn giữ nét đẹp này.
Cái đẹp của sự kín đáo – triết lý rất Huế
Huế luôn có một cách riêng để thể hiện cái đẹp. Không rực rỡ, không ồn ào – mà ẩn trong sự tinh tế. Chiếc nón bài thơ cũng vậy. Thơ nằm trong lá, hình nằm trong ánh sáng.Người Huế vẫn tin: “Cái gì càng giấu, càng quý.” Đó là thẩm mỹ của đất Kinh Kỳ – nơi người ta không khoe mình, mà để người khác tự cảm nhận.
Khi di sản biết mỉm cười với thời gian
Ánh nón giữa đời thường
Giữa chợ Đông Ba, bên tiếng rao bán mắm vẫn có vài dáng người đội nón lá bài thơ hay giữa những bộ áo dài đỏ rực trong các dịp Festival huế, vẫn thấp thoáng nón trắng nhẹ như khói. Dẫu không còn là vật dụng phổ biến, nhưng mỗi khi xuất hiện, chiếc nón vẫn khiến Huế trở nên thơ hơn, mềm hơn và dịu hơn.
Người giữ nghề
Ở Tây Hồ, có những người làm nón không phải để bán, mà để “làm cho vui lòng ông bà”. Mỗi đường kim, mỗi sợi chỉ là một cách họ trò chuyện với quá khứ. Họ biết rằng, rồi có thể thế giới sẽ quên đi nghề này, nhưng Huế sẽ không bao giờ quên – vì trong từng vành nón, có một phần hơi thở của chính mình.
Chiếc nón – món quà của ánh sáng và ký ức
Tôi mang theo một chiếc nón khi rời Huế. Trên chuyến xe rời thành phố, nắng xuyên qua cửa kính, chiếu vào nón, thơ lại hiện ra: “Ai ra xứ Huế mộng mơ, Mua về chiếc nón bài thơ làm quà.” Bỗng dưng, tôi hiểu vì sao người Huế giữ nghề này đến cùng. Bởi nón không chỉ để đội, mà để nhớ. Nhớ một Huế dịu dàng, trầm mặc, nhưng sáng mãi như ánh nắng xuyên qua từng lớp lá mỏng kia.
Ánh sáng của di sản
Chiếc nón bài thơ Huế không ồn ào như trống hội, cũng không rực rỡ như đèn lồng Hội An. Nó tồn tại trong lặng lẽ – như cách người Huế giữ nếp sống chậm, giữ giọng nói mềm, giữ những điều tưởng nhỏ nhưng hóa ra bền nhất. Có lẽ, di sản đôi khi không cần quá lớn lao.Chỉ cần một chiếc nón, một tia nắng, và một trái tim biết cảm – là đủ để Huế sống mãi trong lòng người.
