Trí tuệ Việt không chỉ có trong phòng nghiên cứu hay giữa những tòa nhà cao tầng. Nó có thể mọc lên từ bùn đất, từ mái tôn cũ, từ tiếng búa gõ đều trên khối sắt, hay từ ánh mắt sáng của người nông dân tin rằng: Cái “không thể” chỉ là thử thách chờ được vượt qua. Từ những miền quê yên bình của Bắc Giang, Bắc Kạn… đã bước ra những người “thợ bình dân” mang trong mình ngọn lửa sáng tạo kỳ diệu – họ không nói nhiều, chỉ làm, và để cho chính công trình của mình cất tiếng.
Ngôi nhà biết “thở” giữa miền vải Bắc Giang
Giữa vùng đồi Bắc Giang trù phú, nơi những tán vải thiều xanh mướt chạm nhau thành dòng, người ta vẫn nhắc đến cái tên Nguyễn Văn Lượng – người thợ cơ khí tuổi thất thập, người đã làm nên ngôi nhà xoay 360 độ đầu tiên của Việt Nam.
Ngày ngôi nhà bắt đầu xoay – Và giấc mơ hóa thật
Hôm ngôi nhà ấy chuyển động, cả xóm đổ ra xem. Người đứng, người ngồi, người nín thở. Ai cũng ngỡ mình đang mơ — bởi căn nhà, thứ vốn gắn với sự đứng yên, nay lại xoay chậm rãi như bông sen đang nở giữa ao đời tĩnh lặng.
Ông Lượng không phải kỹ sư, chẳng học trường kiến trúc nào. Học dở lớp bảy, ông sớm thành thợ cơ khí, suốt mấy chục năm sống cùng tiếng búa gõ, mùi dầu nhớt và những cỗ máy tự chế giúp bà con trong vùng bớt nhọc.
Khi ý tưởng hóa thành sự thật
Một lần, tình cờ xem video về ngôi nhà xoay ở nước ngoài, ông Lượng trăn trở mãi. Ông nghĩ: “Người ta làm được, mình cũng có thể – theo cách của người Việt: Đơn giản, tiết kiệm mà vẫn bền.” Vậy là suốt bốn năm trời, người đàn ông tóc bạc ấy miệt mài trong xưởng nhỏ sau nhà. Cho đến một buổi sáng, điều tưởng chừng như giấc mơ đã chuyển động thật.
Ngôi nhà ông xây trên bể nước ngầm, đường kính 12 mét, nổi nhờ hệ thống chân vịt và trục quay, xoay trọn vòng 360 độ chỉ trong 15 phút. Dưới lòng đất là “trái tim” công trình – tầng hầm phao cân bằng áp suất và khối lượng, chịu tải tới nửa nghìn tấn. Một công trình cơ khí biết “hòa mình” cùng thiên nhiên: tránh nắng, đón gió, đổi hướng chỉ bằng một nút điều khiển nhỏ.
Cái tài của ông không chỉ ở kỹ thuật, mà còn ở triết lý giản dị: “Cái nhà cũng nên biết chiều con người, biết hòa cùng trời đất.”
Năm 2022, Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam sau đó đã cấp bằng sáng chế độc quyền cho mô hình “nhà xoay trong bể nước” của ông – một thành quả hiếm hoi đến từ một người thợ cơ khí bình dân.
Ngày nay, ngôi nhà xoay ấy trở thành điểm đến du lịch đặc biệt ở Bắc Giang, nơi du khách tìm đến không chỉ để xem kỹ thuật, mà để cảm nhận tinh thần sáng tạo của người Việt – kiên trì, khiêm nhường mà phi thường.
Người đàn ông chân đất và những cỗ máy mọc giữa rừng Bắc Kạn
Xa hơn về phía Bắc, giữa rừng núi Bắc Kạn mờ sương, có một người đàn ông khác cũng mang khát vọng không kém – Nguyễn Văn Tuấn, người dân bản gọi thân thương: “Nhà sáng chế chân đất.”
Tò mò – Khởi đầu của giấc mơ cơ khí
Không phòng thí nghiệm, không kỹ sư phụ tá, không thiết bị hiện đại. Chỉ có chiếc bàn gỗ cũ, vài lon sơn đựng ốc vít và đôi tay chai sạn của người nông dân.
Thuở nhỏ, ông Tuấn từng là thợ sửa xe máy. Mỗi lần nghe tiếng máy nổ, ông lại nghiêng đầu lắng nghe, tò mò như đứa trẻ: “Nó thở bằng gì? Vì sao nó chạy được?” Câu hỏi ấy không khép lại. Nó mở ra một hành trình khác – hành trình biến tò mò thành sáng chế.
Những cỗ máy mang hơi thở của ruộng đồng
Từ chiếc máy thái chuối, máy băm cỏ, đến máy bóc vỏ hạt, máy làm hương, máy ép cám viên, máy làm cỏ vun ngô,… hàng chục phát minh ra đời, đều phục vụ nông dân, giúp mọi người giảm sức lao động, tăng năng suất.
Ông Tuấn từng được Thủ tướng Chính phủ tặng bằng khen, được Hội Nông dân Việt Nam vinh danh là “Nhà khoa học của nhà nông” (2018) và “Nông dân Việt Nam xuất sắc” (2019).
Nhưng vinh danh lớn nhất, có lẽ, vẫn là ánh mắt của bà con bản Pò Nim mỗi khi thấy máy ông hoạt động – niềm vui giản dị như nụ cười nở trên khuôn mặt lấm bùn.
Đêm xuống, bản làng im ắng. Ngoài kia, sương phủ rừng xanh. Trong căn nhà nhỏ, ngọn đèn bàn vẫn hắt ra khe cửa. Ông Tuấn lại cặm cụi với cỗ máy mới. Tiếng bút chì gõ nhẹ trên tấm gỗ, tiếng lạch cạch kim loại va nhau nghe như nhịp thở của núi rừng.
Trí tuệ Việt – Từ đôi tay đến ước mơ
Ông Lượng với ngôi nhà biết xoay, ông Tuấn với những cỗ máy đồng ruộng – họ là minh chứng sống cho một chân lý giản dị mà sâu sắc: Sáng tạo không cần phòng thí nghiệm, không cần bằng cấp, chỉ cần đam mê, bền bỉ và một tấm lòng dấn thân. Nhìn vào họ, ta thấy hình ảnh cả dân tộc Việt Nam – cần cù, thông minh, biết vươn lên từ những gì giản dị nhất.
Họ gieo mầm sáng tạo từ ruộng đồng, từ xưởng cơ khí nhỏ, để rồi ngày mai, người ta nhìn vào mà tin rằng: Việt Nam không chỉ có nhà khoa học trong phòng thí nghiệm, mà còn có những người nông dân đang làm khoa học giữa đời thường.
Giữa làng quê yên bình, có những con người thắp sáng niềm tin vào trí tuệ Việt bằng chính đôi tay mình. Không danh tiếng, không ồn ào, họ sống giản dị mà rực rỡ – như những đốm sáng nhỏ nhưng đủ soi lên cả bầu trời sáng tạo Việt Nam. Và có lẽ, sức mạnh lớn nhất của dân tộc này, nằm ở chỗ: Ai cũng có thể mơ, và ai cũng có thể bắt tay làm – để biến giấc mơ thành thật, ngay trên mảnh đất quê hương mình.
