Có một nơi, chỉ cần bước qua cánh cổng thời gian, ta như lạc vào miền ký ức. Hội An – phố cổ nhỏ bé ven sông Hoài – nhưng trong từng viên gạch, mái ngói lại cất giữ cả kho tàng lịch sử và văn hóa dân tộc. Năm 1999, nơi đây được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới – một danh hiệu không chỉ tôn vinh giá trị toàn cầu, mà còn khơi dậy niềm tự hào sâu thẳm trong trái tim mỗi người Việt.
Kho tàng văn hóa sống
Chỉ rộng vỏn vẹn 2 km², nhưng Hội An tựa như một “bảo tàng sống” với hàng trăm mái nhà cổ, hội quán, chùa miếu, cùng lễ hội, dân ca, phong tục và ẩm thực. Mỗi bước chân trên con đường lát gạch cũ, ta không chỉ thấy kiến trúc, mà còn nghe được tiếng vọng của bao thế hệ từng sinh sống, buôn bán, cầu nguyện và gìn giữ nếp sống nơi đây.
Dòng chảy lịch sử và một người bạn phương xa
Thế kỷ XVI – XVII, Hội An từng là thương cảng quốc tế sầm uất, thuyền buôn Nhật, Trung, Bồ Đào Nha, Hà Lan nườm nượp cập bến. Rồi khi thương mại chuyển dần về Đà Nẵng, phố Hội tưởng như chìm vào quên lãng. Nhưng năm 1980, kiến trúc sư người Ba Lan Kazimierz Kwiatkowski (Kazik) đã nhận ra giá trị vô giá nơi này. Ông nói: “Bảo tồn không phải để đóng khung quá khứ, mà là giữ cho quá khứ tiếp tục sống trong hiện tại và tương lai.”
Nhờ tình yêu và tâm huyết của Kazik cùng bao thế hệ, Hội An hôm nay vẫn nguyên vẹn từng mái ngói, thớ gỗ, viên gạch – như đang thở cùng lịch sử.
Di sản vật thể – Hình hài phố cổ
Đi giữa phố Hội, ta thấy cả một bức tranh kiến trúc đa văn hóa. Nhà cổ kiểu ống, mái ngói âm dương, khung gỗ chạm khắc cầu kỳ mang hồn Việt, nhưng lại thấp thoáng hơi thở Trung Hoa trong hội quán, sự tinh tế Nhật Bản ở Chùa Cầu, và nét lãng mạn của những biệt thự Pháp.
Chùa Cầu – biểu tượng của thành phố – là minh chứng rõ nhất cho sự giao thoa. Do thương nhân Nhật xây dựng, nhưng lại kết hợp hài hòa với kiến trúc Việt – Hoa. Bước qua cây cầu ấy, ta không chỉ bước qua một dòng nước, mà còn đi ngang qua cả một chiều dài lịch sử.
Di sản phi vật thể – Linh hồn phố Hội
Nếu kiến trúc là hình hài thì những giá trị phi vật thể là linh hồn của Hội An. Đêm rằm, hàng ngàn chiếc đèn lồng lung linh tỏa sáng, muôn hoa đăng thả trôi trên sông Hoài – bức tranh huyền ảo ấy là thứ không thể cất giữ bằng vật chất, chỉ có thể lưu lại trong ký ức.
Ở đây, lễ hội của cộng đồng Hoa kiều như vía Thiên Hậu, Quảng Đông, Triều Châu vẫn được duy trì, như sợi dây nối dài lịch sử di dân và sự gắn kết cộng đồng.
Những làng nghề truyền thống – mộc Kim Bồng, gốm Thanh Hà, đèn lồng Hội An – không chỉ sản xuất sản phẩm, mà kể lại câu chuyện về đôi tay cha ông. Một chiếc đèn lồng treo trên phố hôm nay không chỉ để làm đẹp, mà còn là minh chứng rằng ký ức vẫn đang tiếp tục được thắp sáng.
Ẩm thực Hội An cũng vậy. Từ cao lầu, cơm gà, bánh vạc… mỗi món ăn đều mang hương vị giao thoa Việt – Hoa – Nhật, nhưng qua bàn tay người dân phố Hội, tất cả trở thành độc bản – chỉ có thể tìm thấy tại nơi này.
Hội An trên bản đồ thế giới
Không chỉ được lòng du khách, Hội An còn liên tục được vinh danh trên trường quốc tế. Architectural Digest (Mỹ) xếp đường Trần Phú – con phố hoa giấy rực rỡ – vào Top 71 con đường đẹp nhất thế giới. Tourlane (Pháp) đưa phố cổ Hội An lên vị trí số 1 trong Top 5 trung tâm lịch sử quyến rũ nhất châu Á. Và gần đây, rừng dừa Bảy Mẫu ở làng Cẩm Thanh được Forbes vinh danh trong Top 20 ngôi làng đẹp nhất thế giới năm 2025 – đại diện duy nhất của Việt Nam.
Niềm tự hào còn mãi
Ngồi dưới ánh đèn lồng rực rỡ, nhìn dòng sông Hoài lấp lánh ánh hoa đăng, ta mới hiểu: Hội An đẹp không chỉ ở mái ngói rêu phong hay con phố cổ kính, mà ở chính tình yêu, ký ức và hơi thở lịch sử còn đang sống động trong từng góc phố.
Mỗi chiếc đèn lồng thắp sáng là một mạch nối quá khứ – hiện tại – tương lai. Và mai này, khi phố Hội vẫn sáng rực trong lòng bạn bè năm châu, đó chính là nhờ thế hệ hôm nay biết nâng niu, gìn giữ và tiếp tục truyền đi ngọn lửa di sản.
Hội An không chỉ thuộc về Quảng Nam, mà còn thuộc về cả Việt Nam – niềm tự hào bất diệt được gửi gắm cho mai sau.
