Có những nơi khi bước chân đến, ta bỗng thấy lòng mình chùng xuống – không phải vì buồn, mà vì sự lặng yên quá đỗi thiêng liêng. Ngã ba Đồng Lộc là một nơi như thế. Giữa khoảng trời xanh và gió rừng vi vút, mười cô gái tuổi đôi mươi vẫn nằm đó – lặng lẽ mà kiêu hãnh, như những đóa hoa bất tử của đất nước.
Hồi ức trở về – Khi trái tim chạm vào quá khứ
Tôi đến ngã ba Đồng Lộc trong một buổi chiều yên ả, khi nắng đã thôi rát bỏng và những làn gió từ rừng cây rì rào khẽ hát. Ngày trước – nơi đây từng là “tọa độ chết”, từng ngập tràn khói bom và tiếng gào thét của chiến tranh.
Gió thổi qua, mang theo mùi hương ngai ngái của đất, của cỏ, của ký ức. Tôi nhắm mắt, để nghe lòng mình run lên như vừa chạm vào điều thiêng liêng. Ở nơi ấy, mười cô gái ở ngã ba Đồng Lộc – tuổi chỉ mới mười tám đôi mươi, đã nằm lại cùng mạch máu của Tổ quốc. Có lẽ, chỉ khi đứng ở đây, ta mới hiểu thế nào là “nỗi đau tột cùng mà chỉ những người ở lại mới thấu”.
Ngã ba Đồng Lộc – Tọa độ chết giữa chiến tranh khốc liệt
Vùng đất mang trong mình linh hồn Tổ quốc
Ngã ba Đồng Lộc (thuộc thị trấn Đồng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) – nơi giao điểm giữa Quốc lộ 15A và Tỉnh lộ 2, từng là huyết mạch nối “hậu phương lớn miền Bắc” với “tiền tuyến lớn miền Nam”.
Giữa những năm 1964-1972, vùng đất nhỏ bé này trở thành tâm điểm của hàng nghìn trận oanh tạc. Chỉ riêng năm 1968, Mỹ đã đánh phá hơn 2.000 lần, trút xuống gần 50.000 quả bom các loại. Bình quân, mỗi mét vuông đất nơi đây phải gánh hơn ba quả bom – đủ để gọi nơi này là tọa độ chết.
Nhưng kỳ lạ thay, giữa bom đạn, con đường vẫn thông, xe vẫn qua, và tiếng hát vẫn vang. Người ta nói, mảnh đất Đồng Lộc là nơi nơi mạch sống nối dài qua bao thế hệ không ngừng chảy, bất chấp đạn bom cuồng nộ.
Ký ức về mười cô gái tuổi đôi mươi
Họ là mười cô gái thanh niên xung phong thuộc Tiểu đội 4, Đại đội 552 – những người con gái tuổi xuân phơi phới, trong tay chỉ có cuốc xẻng, vai mang gánh nặng của cả một tuyến đường huyết mạch.
Ngày 24/7/1968, lúc 16h chiều, tiếng còi báo động vang lên, bom dội xuống ào ạt. Giữa khói lửa, họ chưa kịp ăn bữa cơm chiều, vội vã chạy ra đường san lấp hố bom để xe qua. Khi trú tạm vào căn hầm bên đường, một loạt bom trút xuống. Hầm sập. Mười cô gái ấy – tuổi đời còn chưa kịp sống hết với thanh xuân – đã hóa thân vào lòng đất mẹ.
Tên họ mãi được khắc vào sử xanh: Võ Thị Tần, Trần Thị Rạng, Trần Thị Hường, Nguyễn Thị Nhỏ, Dương Thị Xuân, Hà Thị Xuân, Hòang Thị Cảnh, Hòang Thị Xanh, Hòang Thị Hợi, Võ Thị Hà.
Bà Ý, người từng nấu nồi chè cho các cô trước giờ ra trận, kể trong nghẹn ngào:
“Tui vừa đi chợ về nấu chè cho mấy o ăn, ai ngờ đó là bữa cuối. Nghe tiếng bom nổ, tui linh tính có chuyện chẳng lành… Đến chiều thì hay tin – mười đứa đi hết rồi…”
Ông Nguyễn Thế Chương, người cất bốc thi thể các cô, giờ đã ngoài chín mươi tuổi, vẫn thắp hương mỗi ngày giỗ:
“Khi đào đến nơi, chỉ thấy hố bom sâu hoắm, vài chiếc xẻng, vài tấm áo rách… Cả đêm hôm đó, chúng tôi đào bới tìm từng mảnh xương, từng lọn tóc…”
Tuổi hai mươi của họ là những đêm trắng bên hầm bom, là những ngày nắng rát da mà vẫn cười giòn tan giữa tiếng động cơ xe, là tiếng hát át tiếng máy bay rền vang trên bầu trời Ngã ba Đồng Lộc. Và tuổi 20 của họ, cũng mãi mãi dừng lại tại ngã ba Đồng Lộc, hóa thành mây trời…
Lá thư cuối cùng gửi mẹ – Lời của trái tim không tuổi
Trong số mười cô gái, chị Võ Thị Tần – Tiểu đội trưởng – đã viết một bức thư gửi mẹ năm ngày trước khi hy sinh. Bức thư hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, trở thành minh chứng sống động cho tinh thần của cả một thế hệ.
“Ở đây vui lắm mẹ ạ. Ban đêm giặc Mỹ thắp đèn để chúng con làm đường.
Ban ngày chúng đem bom giết cá để chúng con cải thiện. Bom đạn của chúng có thể làm rung chuyển cánh rừng, nhưng không thể làm rung chuyển trái tim của chúng con…”
Ở đó trong những dòng chữ đó có sự hồn nhiên của tuổi trẻ, có tình yêu thương mà bất lực, có nỗi nhớ thương đến nghẹn ngào, và có cả niềm tin rực rỡ vào một ngày mai hòa bình.
Cái chết của 10 gái ngã ba Đồng Lộc đã hóa thành bất tử, không chỉ trong sử sách, mà trong nhịp đập của hàng triệu trái tim Việt Nam – những người vẫn bước tiếp trên con đường mà họ đã giữ gìn bằng chính mạng sống mình.
